KARTAL BELEDİYESİ DENETİM, FAALİYET RAPORLARI VE İSTİHDAM GERÇEKLİĞİ
Yüksel FIRAT
BELEDİYELERİN VARLIKLARINI İŞÇİLERİ AÇLIK SINIRINDA TUTARAK SÜRDÜRMELERİ SÜRECİNİN SONU
Kartal Belediyesi’nin yaşamın her alanında sürdürdüğü yerel kamusal hizmetlerinin yeterli ya da yetersizliğinin en temel ölçütü istihdam politikasıdır.
Bir belediyenin yereldeki nüfusu dikkate alarak nitelikli ve yeterli bir hizmet için kaç personele ihtiyaç duyacağını belirleyecek bir istihdam politikası sürdürmesi gerekir. Ancak belediyeler istihdam politikasını tek başlarına belirleyen kurumlar değildirler.
İstihdam politikası esas olarak İçişleri Bakanlığı ve Devlet Personel Başkanlığı tarafından norm kadro sistemi uygulaması ile belirlenmektedir. Kartal Belediyesi norm kadro uygulamasının yanı sıra istihdamını ağırlıkla belediye iştiraki KARTUSAŞ üzerinden taşeron-şirket işçiliği olarak sağlamaktadır. Yani Kartal Belediyesi’nin istihdam politikası taşeron işçiliğidir.
Kartal Belediyesi’nin 2020 yılı Denetim Komisyonu Raporu ve Faaliyet Raporu üzerinden yapılan tartışmalarda personel gideri ya da personel giderlerinden tasarruf, tartışma konularından biri oldu. Belediye yönetimi daimi (kadrolu) işçileri emekli ederek giderleri azalttığı ile övünç duyarken, muhalefet işsizlik fonundan işçilere verilen ‘kısa çalışma ödeneği’ üzerinden devletin yardımıyla işçi giderleri azaltıldığı ile övünç duydu.
Belediyelerin norm kadro ve şirket işçiliği ile yeterli hizmet üretip üretemeyeceği ve mevcut istihdam politikalarının sürdürülüp sürdürülemeyeceği ise tartışılmadan kaçınılan konuydu. Çünkü hem merkezi hükümettin hem de yerel yönetimin istihdam politikası giderek sürdürülemez bir aşamaya gelmektedir.
Tüm belediyeler ve Kartal Belediyesi başta norm kadro uygulaması ve şirket işçiliği politikalarını güncel bir sorun olarak ele alıp çözüm geliştiremedikleri takdirde giderek varlıklarını sürdürmeyecekleri bir aşamaya geldiklerini görmek zorundadırlar. Çünkü artık (taşeron) şirket işçileri açlık sınırında yaşayarak yani kendi yaşamlarını sürdüremezken belediyelerin varlıklarını sürdürmek istememektedirler. Ki, borç-harç içinde artık buna dayanacak güçleri de kalmadı.
Yazı kapsamında Kartal Belediyesi’nin 470 bin nüfuslu Kartal’da kamusal hizmetlerin kaç kişiyle hayata geçirdiği ve taşeron-şirket ve norm kadro uygulamaları üzerinden mevcut istihdam durumunun ne olduğunu inceleyeceğim. Mevcut istihdam politikalarının tıkanma noktalarını açığa çıkaracağım.
Kartal Belediyesi 32 müdürlük üzerinden, temizlik işleri, gıda denetimi, kreş, çevre koruma, fen işleri vb. tüm alanlarda belediye çalışanlarının etkisi bulunmaktadır. Yaşamın her alanında var olan belediyenin tüm bu faaliyetleri kaç çalışanla yerine getirdiği sorusu belediyenin nitelikli ve yeterli bir hizmet sunumunun kriteridir.
Ancak Kartal’da belediyenin yeni kaç kişi istihdam ettiği ve bunu hangi politik çevreden ve o politik çevrenin hangi kliklerinden istihdam ettiği en hararetli tartışmadır. Kuşkusuz önemli bir konudur politik istihdamlar. Önemli olmasına rağmen soruna sadece bu dar kapsamda bakmak bütünü görmeyi engellemektedir.
Oysa istihdam politikasında birinci esas sorun belediyelerin memur ve işçi alımının İçişleri Bakanlığınca sınırlandırılmış olmasıdır. Burada belediye personeli dediğimizde anlaşılması gereken memur, sözleşmeli memur ve daimi işçidir. Daha önceki süreçte taşeron olarak çalıştırılan ve 696 sayılı KHK ile belediye şirketleri üzerinden istihdam edilen çalışanlar ise ister işçi ister memur olarak çalıştırılsın belediye personeli sayılmamaktadır.
BELEDİYE PERSONELİ SAYISI İÇİŞLERİ ve DEVLET PERSONEL BAŞKANLIĞI TARAFINDAN BELİRLENİYOR
İçişleri Bakanlığı ve Devlet Personel Başkanlığı tarafından norm kadro sisteminin Türkiye belediyelerinde uygulanmasına yönelik ilk hukuki altyapı 5393 sayılı Kanunla 2005 yılında gerçekleştirilmiştir. “Belediye ve Bağlı Kuruluşları ile Mahalli İdare Birlikleri Norm Kadro İlke ve Standartlarına Dair Yönetmelik” (2007 Norm Kadro Yönetmeliği) İçişleri Bakanlığınca yayımlanmıştır. Ana yönetmelik bu olmakla birlikte, daha sonraki düzenlemelerle ve 2016 tarih ve 29719 sayılı RG.) norm kadro yönetmeliklerinde sürekli revize edilmiştir.
2006 yılında Bakanlar Kurulu Kararı ile “Yerel yönetimlerde norm kadroyla ilgili bu düzenlemelerin yapılmasındaki amaç kamu kaynaklarının etkili ve verimli kullanılması, yerel hizmetlerin dengeli dağılımının temin edilmesi, belediyeler tarafından sunulan hizmetlerde kalitenin artırılması, ihtiyaç duyulan nitelik, unvan ve sayıda personel istihdamının sağlanması” olarak tanımlanmıştır.
Kartal Belediyesi ya da belediyelerde istihdam edilen memur ve sürekli işçi statüsündeki personellerin hangi sayıda ve hangi esaslara göre istihdam edileceği kararların ya da yönetmeliklerin eklerinde yer almaktadır.
C Grubu Belediyelere Dair Norm Kadro Standart Cetveline göre büyükşehir ilçe belediyelerinde 2007 yılından itibaren memur sayıları işçi sayılarının iki katından bir sayı eksik veya tam olarak iki katı olarak belirlenmiştir. Örneğin 50 daimi işçi çalışıyorsa 100 memur çalıştırılabilir. Memur sayısı= (sürekli işçi sayısı) X 2 veya Memur sayısı= (sürekli işçi sayısı X 2) -1 olarak formüle edilebilir.
Kartal Denetleme Komisyonu Raporunda; “İnsan Kaynakları Müdürlüğü tarafından edinilen bilgiye göre; ‘Belediyemiz; Belediye ve Bağlı Kuruluşları ile Mahalli İdare Birlikleri Norm Kadro İlke ve Standartlarına Dair Yönetmelik’e göre, Büyükşehir ilçe statüsünde olup C 16 grubunda yer almaktadır.’ İzin verilen azami kadro sayıları; memur 903, işçi ise 450 kişidir’ denmektedir.
“Belediye kadrolarında norm kadro sınırlamasına uygun olarak (314) memur, (113) işçi ve (73) sözleşmeli personel olmak üzere 31.12.2020 tarihi itibarıyla toplam 500 kişi çalıştığı incelenmiştir” diyerek Kartal Belediyesi personel sayısını vermektedir.
Görüldüğü üzere Kartal Belediyesi 427 memur ve 73 işçi oranı ile; memur sayısı= (sürekli işçi sayısı) X 2 veya memur sayısı= (sürekli işçi sayısı X 2) -1 formülüne uygun değildir. Ancak bu konuyu şimdilik yazı kapsamının dışında tutacağım).
Diğer yandan Kartal Belediyesi belgelerinde sayılar yaklaşık olmasına rağmen farklı sayılar yer almaktadır. Bundan dolayı verilerde belediye faaliyet raporlarını esas alacağım.
Yukarıda belirtildiği üzere norm kadro ilke ve standartlarına göre Kartal Belediyesi’ne İzin verilen azami kadro sayıları; memur 903, işçi ise 450 kişidir. 2020 yılında 903 memur ve 450 işçi olmak üzere toplam en fazla 1353 kişi ile 470 bin nüfuslu Kartal’a hizmet vermek zorundadır.
450 bin nüfuslu Kartal’a 1353 memur ve işçi ile hizmet vermenin mümkün olup olmamasına diğer belediyelerde olduğu gibi Kartal Belediyesi karar verememektedir. Bu karar, hiçbir bilimsel ölçüye dayanmayan norm kadro uygulaması ile İçişleri Bakanlığı ve Devlet Personel Başkanlığı tarafından verilmektedir.
KARTAL BELEDİYESİ İZİN VERİLEN NORM KADROYU DOLDURMUYOR
Kartal Belediyesi’ne İzin verilen azami kadro sayıları; memur 903 ve işçi 450 olmasına rağmen bu norm kadroyu doldurmamaktadır. Kartal Belediyesi 2020 yılında hizmetleri 314 memur, 113 sözleşmeli memur ve 68 işçi toplam 495 çalışanla yerine getirmiştir.
Bu konuya ilişkin son üç yılın tablosuna baktığımızda ise Kartal Belediyesi kadroyu doldurmanın aksine sürekli olarak çalışan sayısını azaltmaktadır. 2018 yılında 522 olan çalışan sayısı 2020 yılında 495 çalışana düşüyor.
Kartal Belediyesi’nin norm kadroyu doldurmamasının esas nedeni istihdamı belediye iştiraki
KARTUSAŞ üzerinden taşeron-şirket işçiliği olarak sağlamasıdır. Kartal Belediyesi 495 belediye çalışanı yanı sıra 1800 şirket işçisi çalıştırmaktadır. Kartal Belediyesi yaklaşık olarak 2300 çalışanla hizmet vermektedir.
Görüldüğü üzere üç temel konuyla karşı karşıyayız:
1) Belediye çalışan sayısını sınırlayan Norm kadro uygulaması
2) Kartal Belediyesi’nin norm kadro uygulamasının bile altında personel çalıştırıyor olması.
3) Kartal Belediyesi’nin belediye personeli çalıştırmak yerine (taşeron) şirket işçisi çalıştırıyor olması.
Belediyelerin ve Kartal Belediyesi’nin norm kadro sayısını doldurmaması ve 1800 şirket işçisi çalıştırıyor olması bizi taşeron gerçekliğine götürmektedir.
Norm kadro uygulaması tüm belediyelerde esas olarak taşeron uygulamasına geçişin aracı olarak işlev görmüştür. Belediyeler yaklaşık 30 yıldır daimi işçileri emeklilik, işten ayrılma ve işten atmalarla sürekli azalttı. Ki, Kartal Belediyesi’nde sadece 68 daimi işçi kaldı ve süreç böyle devam ederse 5 yıl içerisinde 15-20 civarında daimi işçi kalacaktır.
Kartal Belediyesi’nin iştirakları:
1991 yılında kurulan KARTUSAŞ ( Kartal Ulaşım Turizm Sağlık ve Eğitim Hizmetleri San. Ve Tic. Aş.)
1991 yılında kurulan KARYAPSAN ( Kartal Yapı ve İnşaat Sanayi ve Ticaret Aş.)
1991 yılında kurulan KARTANSAŞ ( Kartal Halk Pazarı Gıda Sağlık ve Eğitim Hizmetleri Sanayi ve Ticaret Aş.)
Kartal Belediyesi’ memur ve işçi olarak çalıştırdığı işçileri KARTUSAŞ üzerinden istihdam etmektedir. KARYAPSAN üzerinden ise 15-20 civarında işçi istihdam edilmiştir.
1990 YILINDAN SONRE TÜM BELEDİYELER TAŞERON İŞÇİLİĞE YÖNELDİLER
Sadece Kartal Belediyesi’nde değil tüm belediyelerde 1990 yıllarından sonra en temel sorunlardan biri taşeron uygulaması olmuştur. Belediyelerde daha az ücret ve sosyal haklar verilerek çalıştırma temel çalışma biçimi olmuştur.
1992 yılında belediye işçileri taşeron uygulamasının farkına varmışlardı. Bundan dolayı iş güvencesinin sağlanması toplu iş sözleşmelerinde temel taleplerinden biri olmuştu. Çünkü pek çok belediyede ve Kartal Belediyesi’nde şirketleşme işçilerin taşeronlara devredileceği, bu uygulamaların gelecekte bütün belediyelere yaygınlaştırılacağı, doğrultusundaki söylentiler ve belirtiler bu yıllarda ortaya çıkmaya başladı.
Belediye işçilerinin grev tarihinde, kitleselliği ile ve yasaklanması ile 1992 yılındaki grevi bu sürecin dönüm noktası oldu.
Bütün belediyelerde hoşnutsuzluğun had safhaya çıktığı 1992 yılında hükümet tarafından grevlerin yasaklanması yeni saldırıların da önünü açtı. 2005 yılında yürürlüğe giren norm kadro ve taşeron uygulaması üzerinden bugün gelinen nokta işçilerin ve sendikaların kaygılarını ve öngörülerini doğrulamıştır.
Tüm hükümetler ve belediyeler temel mantığı; belediye işçilerinin toplu iş sözleşmeleri ile elde ettiği kazanımların önünü, personel sayısını azaltarak ve taşeron işçiler çalıştırarak kesmek olmuştur. Taşeron uygulaması işçilerin sendikal örgütlülüğünü dağıtmak ve işçileri parçalamak, kentlerde hizmeti durduracak grev ve eylemlerin yapılmasının koşullarını ortadan kaldırmak olmuştur. 30 yıldır bu uygulamada başarı elde etmiş olmalarına rağmen KHK’lı işçilerin yeniden sendikalaşması ve toplu iş sözleşmesi hakkı kazanmasıyla birlikte şimdi yeni bir süreç başlamaktadır.
2018 yılında KHK’ ile taşeron işçiler belediye şirketlerine aktarılmasına rağmen işçilere kadro verilmediğinden taşeron uygulaması devam etmektedir. Bundan dolayıdır ki, Kartal Belediyesi raporlarında şirket işçileri belediye personeli değil KHK’lılar olarak geçmektedir.
30 yıl boyunca süren bu uygulamaların sonucu olarak gelinen aşamada Kartal Belediyesi çalışan personel sayısı yukarıdaki tablolarda olduğu gibidir.
BELEDİYELER AÇLIK SINIRINDA ÇALIŞAN İŞÇİLER ÜZERİNDEN VARLIKLARINI SÜRDÜRMEKTEDİRLER
Tüm belediyeler gibi Kartal Belediyesi de istihdamı şirkeler üzerinden ucuz iş-gücü ile sağlamaktadır. Belediyeleri taşeron uygulamasına norm kadro dışında zorunlu kılmanın bir başka biçimi personel giderleri ile gerçekleşenbütçe arasındaki ilişkidir.
5393 sayılı Belediye Kanununun 49. Maddesi uyarınca, Belediyenin yıllık toplam personel giderleri, gerçekleşen en son yıl bütçe gelirlerinin 213 sayılı Vergi Usul Kanununa göre belirlenen yeniden değerleme katsayısı ile çarpımı sonucu bulunacak miktarın %30’unu aşamaz” hükmüdür.
Bu hükme göre Kartal Belediyesi’nin personel gideri 2020 yılında 72 milyon 317 bin TL’yi geçemez.
Bir başka sınırlandırma ise belediyelerin, şirket personeli de dahil yıllık toplam personel giderleri, belediyenin gerçekleşen en son yıl bütçe gelirleri toplamının her yıl, bir önceki yıla ilişkin olarak 4/1/1961 tarihli ve 213 sayılı Vergi Usul Kanununun mükerrer 298 inci maddesi uyarınca tespit ve ilan edilen yeniden değerleme oranında artırılması sonucu bulunacak miktarın yüzde kırkı (%40) aşamaz hükmüdür.
Bu iki kısıtlama ve Kartal Belediyesi istihdamını ağırlıkla şirket üzerinden ucuz iş-gücü olarak sağladığı için 2020 yılında Kartal Belediyesi kendi personeli ve şirket personeline ödediği net ücretin toplamı bütçe gelirleri toplamına oranı yüzde 33,16 olarak gerçekleşmiştir. Yani yüzde 40 oranı altında kalmayı başarmıştır.
Kartal Belediyesi için izin verilen memur sayısı 903 ve işçi sayısı 450 toplam 1353 personel etmektedir. Yukarıda memur ve işçi personele verilen net ücretti dikkate alırsak: memur ve işçi personele verilen yıllık net ücretti 46.256.632,92TL. 2020 yılı çalışan personel 495 kişidir.46.256.632 ÷ 495 = 9.344 kişi başı ödenen net ücret.
İzin verilen personel sayısını doldurduğunu varsaydığımızda 1353 x 9.344 = 151 milyon 709 bin rakamına ulaşırız. 2020 yılında Kartal Belediyesi’nin toplam bütçe gelirinin 320 milyon olduğunu dikkate aldığımızda yaklaşık olarak gelirin yarısı sadece memur ve daimi işçilere gidecektir.
Kartal Belediyesi’nin mevcut bütçeyle izin verilen kadroyu dolduramayacağı açıktır. Bundan dolayı ucuz işçilik olarak şirket işçiliğini esas almaktadır.
Şirket işçilerinin sendikalaşma oranın yükseldiğini ve son yapılan toplu iş sözleşmesinde olduğu gibi işçilerin artık açlık sınırında bir ücretle çalışmak istememelerini dikkate aldığımızda belediyelerin açmazları daha da büyümektedir. Belediyelerin artık tüm yükü işçilerin sırtına yıkarak varlığını sürdürmesi mümkün olmayacaktır.
Kartal Belediyesi’nin 2020 yılı şirket işçisi sayısı 1800 kişi civarındadır. Kartal Belediyesi’nin 2020 yılı şirket işçileri gideri ise 142.868.207,01TL olarak gerçekleşmiştir. Belediyenin 27 ücret grubu olarak belirlediği KHK’lı işçilerin en düşük işçi gideri son toplu iş sözleşmesi ile giydirilmiş olarak sigorta hariç en düşük 4.800 TL en yükseği 10 bin lira oldu.
Yoksulluk sınırını 9 bin lira kabul edersek belediye personeli 495 şirket personeli 1800 toplam personel 2.295 kişi. 2295 x 9.00 = 20.025 x 12 ay = 247. 860.000 milyon. Yani Kartal Belediyesi çalışanları bugünkü koşullarda yoksulluk sınırında bir ücret almış olsa 320 milyonluk bütçenin yaklaşık 250 milyonu çalışanların ücretlerine ve sosyal haklarına gidecektir. Sigorta ödemelerine de eklediğimizde bütçe personel giderini karşılayamayacak duruma düşecektir. Dolayısıyla norm kadroyu doldurmayarak ve şirket işçisi çalıştırılarak ve borçlanarak bugüne kadar sürdürülen belediye varlığı gelinen aşamada artık sürdürülemez noktaya varmıştır.
MERKEZ ve YEREL İLİŞKİSİ YENİDEN DÜZENLENMELİDİR
Bu sorunun çözümünü Kartal Belediyesi ya da diğer belediyelerin sınırları içinde bulmak mümkün değildir.
Sorunun esas nedeni devletin tüm kaynakları merkezi hükmet ve bakanlıklar üzerinden merkezileştirmesidir. Yerel yönetimlere ayrılması gereken kaynakları en az düzeyde tutmasıdır.
Eşitsiz gelişmeye bağlı olarak Kartal terkedilen bir şehire dönüşmüştür. Kartal’ın nüfusunu emekliler ve 70 bin civarındaki işsizler oluşturmaktadır. Kartal Belediyesi’nin belediyelere bırakılan kaynaklardan gelen gelirlerle hizmet üretmesi zorlaşmaktadır.
Ekonomi, politika, kültür-sanat, sosyal yaşam ya da daha özsel bir deyişle yaşam, yerelde yaşanmaktadır. Dolayısıyla merkez ve yerel ilişkisi tüm yönleriyle yeniden ele alınmalıdır.
Başta tüm çalışanlara tam kadro ve insanca yaşayacakları bir ücreti ve tüm vatandaşlara nitelikli her türlü hizmeti sağlayacak bir yeniden yapılanma zorunludur.
